Parts of Speech - Mga Bahin sa Pamulong

litogo's picture

ENGLISH-CEBUANO GRAMMATICAL GLOSSARY

PARTS OF SPEECH - MGA BAHIN SA PAMULONG

By Atty. Cesar P. Kilaton

The following is a list of English-Cebuano words conceived by Atty. Cesar P. Kilaton but modified by members of the Akademiyang Bisaya Foundation into a more pertinent terminologies in order to facilitate recall by their users. Some original terms are retained, others are not included for lack of significant use.

N.B.  With due respect to Atty. Cesar P. Kilaton’s research work, his original glossary is shown on the left column while the modified & retained version is shown on the right side. Undelined words of the Original Version means they are being modified or retained.  Modified words are also underlined. Some terms have to be looked into by the members of the Akademiya in the next succeeding meetings.

ORIGINAL VERSION                                                            MODIFIED & RETAINED VERSION

I. NOUN  (PUNGAN)                                                             I.  NOUN                    PULONGNGALAN                                             

A.  KINDS (MGA MATANG):                                                 A.  KINDS                          MGA MATANG

N.B. The Akademiya considers only three:

  1. Persons                      - Pulongtao
  2. Places                         - Pulongdapit
  3. Things                         - Pulongbutang
  4. Proper noun (pangpiho)
  5. Common noun (pangsagaran)                                                                                                                                                                                                                                     
  6. Collective noun (panghugpong)                                                                                                                                                                                                                      
  7. Abstract noun (lunap)
  8. Concrete noun (kabatyag)
  9. Count noun (pangihap)
  10. Mass noun (paningob)

B.  GENDER (LUHIN O KINATAWHAN)                                 B.  GENDER                         - LUHIN

  1. Masculine (panglalaki)                                           1.         Masculine                 - Luhinlaki
  2. Feminine (pangbabaye)                                         2.         Feminine                  - Luhinbaye
  3. Indefinite or common (Dikatino o pangsagaran)     3.  Neuter                             - Wayluhin
  4. Neuter (wayluhin)

 

KALUGPONGAN (Glossary)                                               GLOSSARY                              KAPULONGAN

abstract noun                       - lunap nga pungan           

auxiliary or helping verb       - pamulig punglihok                                                                                                        

appositive                             - pailang

blank                                     - lab-ang

capitalization                         - kapang-ulohang titik

capital letter                          - ulohang titik   

Cebuano or Ceb.language    - Sinugbuanon

clause                                    - kabihayag

collective noun                       - panghugpong nga pungan

common noun                         - pangsagaran nga pungan

complement                            - pamug-os

concrete noun                        - kabatyag nga pungan

conjunction                             - panugtong           

count noun                             - pangihap nga pungan

direct object                           -  lahos ugbay                            direct object                  - lahos ugbay    

exercise                                   - pamansay        

feminine                                   -  pangbabaye

gender                                     - luhin

grammar                                  - batadila

grammarian                             - batidila

indirect object                        - dilahos ugbay                            

intransitive verb                    - dipang-ugbay nga punglihok   intransitive verb           - panglihok diugbayon

linking or copulative verb        - madugtongong punglihok

masculine                                - panglalaki

mass noun                              - paningob nga pungan   

neuter                                     - wayluhin           

nominative address                -  panghingalang panawag

noun                                       -  pungan                                                                        

noun clause                            -  pungang kabihayag                                

object                                     - ugbay  

objective complement            -  ugbayong pamug-os                            

object of preposition              -  ugbay sa pangdugtongan

predicate                               -  panayag                                   Predicate                     -  Panghisgot

predicate nominative             -  panayagong panghingalan

preposition                            -  pangdugtongan                        Preposition                   - Paangay

proper noun                          -  pangpiho nga pungan

sentence                               - kapahayag                               Sentence                      - Pahayag

subject                                 -  sugpay                                     Subject                         - Hilisgotan

subjective complement         -  sugpayong pamug-os              

subordinators                       -  tigsakubos

transitive verb                     -  pang-ugbay nga punglihok      Transitive verb             - Panglihok ugbayon

underline                              - badlis 

verb                                      - punglihok                                                                                             

Visayan or Vis. language      -  Binisaya

vocabulary                            -  pulonganan

 

II.  PRONOUN (PULINGAN)                                                    II.  PRONOUN            - PULINGALAN

A. Personal (Pangtawo)

            1.   First Person (Unang Panawo)                                                           First Person                  - Unang Panawo

            2.   Second Person (Ikaduhang Panawo) -  person spoken to.               Second Person             - Ikaduhang Panawo

            3.   Third Person (Ikatulong Panawo) – person spoken about.              Third Person                - Ikatulong Panawo

            4.  Neuter (Wayluhin) or Impersonal (Dipangtawo).

 

B.  Relative (Panghisgot)                                                       Relative                          -  Pulingngalan sa Gihisgutan

C.  Demonstrative (Pangdayagon)                                        Demonstrative                - Pandayagon

D. Interrogative (Pangsukna)                                               Interrogative                   - Pangsukna

E.  Indefinite (Dikatino)

F. Reflexive (Pangulingon)                                                    Reflexive                          - Pangulingon

G. Reciprocal (Pangtugbang)

H. Cases of Pronouncs (Mga Kahis sa Pulingan) —

  1. Nominative (Panghingalan)
  2. Objective or accusative case (Ugbayon)
  3. Possessive or genitive case (Panghupot)

I. Pronoun Agreement (Kauyonan sa mga Pulingan) -- 

 

KALUGPONGAN

antecedent                          - pulonganon

collective pronoun               -  panghugpong nga pulingan

definite                                - katino

demonstrative                     - pangdayagon

direct object                        - lahos ugbay

exclusive                             - mailinon

first person                         - unang panawo

gerund                                - punglihongan

inclusive                              - malangkobon

indefinite                             - dikatino

indirect object                     - dilahos ugbay

interrogative                       - pangsukna

neuter                                 - wayluhin

nominative                          - panghingalan

objective                             - ugbayon

object of preposition           - ugbay sa pangdugtongan

person                                -  panawo

plural                                   - daghanan

possessive                          - panghupot

personal                              - pangtawo

pronoun                               - pulingan

reciprocal                             - pangtugbang

reflexive                               - pangulingon

relative                                - panghisgot

second person                     - ikaduhang panawo

singular                                - usahan

subject of infinitive               -  sugpay sa panghantod

subject of participle              -  sugpay sa pungliway

third person                         -  ikatulong panawo

 

III.  VERB (PUNGLIHOK)                                                                              III. VERB                          - PANGLIHOK

Word expressing action or condition.                                                        Word expressig action or condition

     A.  Kinds (Mga Matang sa Punglihok):                                                       A.  Kinds                           - Mga Matang sa Punglihok                               

1.  Regular (Masubayon) --                                                                  1.  Regular                         - Masubayon

     a. Tense (Panahon)                                                                              a. Tense                                                - Panahon

     2.  Transitive and Intransitive (Pang-ugbay ug Dipang-ugbay) -

                                    a.  Transitive (Pang-ugbay)

                                    b. Intransitive (Dipang-ugbay)

B.  Voices of Verbs (Paningog sa mga Punglihok) --

          1.  Active Voice (Pamuhat)

2.  Passive Voice (Panawat)

C.  Moods of Verbs (Mga Panaras sa mga Punglihok). --

1.  Indicative (Matumbokon)

2. Subjunctive (Panghinaot)

D.  Parts of a Verb (Mga Bahin sa Punglihok). --

1.  Present Tense (Pangkaron nga Panahon)                                       1. Present                     - Pangkaron

                                    a. Ordinary (Kasagaran)

                                    b. Emphatic (Mapanghimug-aton)

  c. Progressive (Pangdayonon)

  d. Things expressed by the Present Tense (Butang o

  Hitabo nga Gipadayag sa Pangkaron nga Panahon) -

     1)  Completed Action (Natapos nga Lihok) -

       2)  Future Time (Umaabot nga Panahon) -

               3)  Present Condition (Kahimtang Karon)

       2.  Past Tense (Milabay nga Panahon)                                               2. Past                              - Panggahapon

       3. Future Tense (Umaabot nga Panahon)                                           3. Future                           - Pangugma

       4. Present Perfect Tense (Pangkaron-Hingpit nga Panahon)

       5. Past Perfect Tense (Milabay-Hingpit nga Panahon)                             

6.  Future Perfect Tense (Umaabot-Hingpit nga Panahon)

7.  Progressive Tenses (Mga Pangdayonong Panahon):

     a.  Present Perfect Progressive (Pangkaron-Hingpit nga Pangdayonong Panahon)

     b.  Past Perfect Progressive (Milabay-Hingpit nga Pangdayonong Panahon)

     c. Future Perfect Progressive (Umaabot-Hingpit nga Pangdayonong Panahon)

E.  Tenses of Verb (Mga Panahon sa Punglihok) –

1. Panahon (Tense)

a.  Primary Parts:  Present (Pangkaron), Past (Milabay),

Past Participle (Milabay nga Pungliway)

F.  Verbals (Mga Punglihokon) --

1.  Infinitive (Panghangtod)

     a.  Noun (Pungan) -

                 1)  Subject (Sugpay) -

                 2)  Direct Object (Lahos Ugbay) -

                 3)  Appositive (Pailang) -

            b.  Adjective (Pungway) -

            c.  Adverb (Pungwayon) -

2.  Gerund (Punglihongan)

3.  Participle (Pungliway)

       a.  Forms of Participle (Mga Ludlis sa Pungliway):

  1)  Present Participle (Pangkaron nga Pungliway)

  2)  Past Participle (Milabay nga Pungliway)

  3)  Perfect Participle (Milabay nga Pungliway)

  4) Passive Perfect Participle (Panawat-Hingpit nga  Pungliway)

 

KALUGPONGAN                                                                                                             KALUPONGAN

active voice                                    - pamuhat nga paningog

auxiliary or helping verb                - mabuligon nga punglihok

consonant                                     - katingog

emphatic                                       - mapanghimug-aton

instransitive                                  - dipang-ugbay

verb                                              - punglihok

present perfect tense                   - pangkarong hingpit nga panahon

present tense                               - pangkarong nga panahon

present participle                          - pangkarong nga pungliway

perfect participle                            - hingpit nga pungliway   

progressive                                    - pangdayonon

infinitive                                         - panghangtod

progressive tense                           - pangdayonon nga panahon

linking or copulative verb                - madugtongon nga punglihok

subjunctive                                     - panghinaot

transitive                                         - pang-ugbay

futurity                                             - pang-umaabot

regular verb                                     - masubayong punglihok

irregular verb                                   - matipasong punglihok

voice                                                 - paningog

spelling                                             - panitik

tense                                                - panahon

literal                                                - matitikanon

indicative                                          - matumbokon

past perfect tense                            - milabay-hingpit nga panahon

imperative                                        - panugo

vowel                                                - patingog

past participle                                   - milabay nga pungliway

phrase                                              - pulongan

past tense                                        - milabay nga panahon

verbal                                               - punglihokon

mood                                                - panaras

future pefect tense                           - umaabot hingpit nga panahon

passive perfect participle                  - panawat-hingpit nga pungliway

future tense                                      - umaabot nga panahon

passive voice                                     - panawat nga paningog

simple futurity                                    - yanong pang-umaabot

IV.  ADJECTIVE (PUNGWAY)                                                                 IV. ADJECTIVE                              - PANGHULAGWAY

         A.  Kinds (Mga Matang):

          1.  Descriptive Adjective (Mahulagwayong Pungway)

                                    b. Common Descriptive (Pangsagaran nga Mahulagwayon)

                                    k. Proper Descriptive (Pangpiho nga Mahulagwayon)

  2.  Limiting Adjective (Makotohong Pungway)

  a.  Numerical Adjective (Pangihap) -- gives number or quantity.

            1) Cardinal Number (Mapilahong Kaiphan)

                     2)  Makapilahong Kaiphan (ordinal number)

     b. Pronominal Adjective (Pulinganong Pungway)

     1) Personal (also Possessive) - (Pangtawo [usab Panghupot])

                  2)  Demonstrative (Pangdayagon)

         3) Interrogative (Pangsukna)

                   4)  Indefinite (Dikatino) 

  c. Noun Modifier (Pungang Ighuhulagway)

           d. Predicate Adjective (Panayagong Pungway)

           e.  Compound Adjectives (Linangkob nga Pungway)

N.B.

The members of the Akademiya consider it fitting and proper to include as a form of     adjective and adverb (not as articles) the following:

Positive Degree              - Pangyano

                                                                                           Comparative Degree      - Panglabaw (labaw)

                                                                                           Superlative Degree        - Panglabing (Kina-)

E. PANUMBOK (ARTICLE)                                              PANUMBOK                                                                        - ARTICLE

1.  Mga Matang: --

a.  Dikatino (Indefinite):

     b.  Katino (Definite):

        1)  Mga Matang sa Katino nga Panumbok:

       a)  Pangsagaran (Common) -                               a)  Common                   - Pangsagaran                          

                  i)  ang (the) - ang mga

                  ii)  sa (the) - sa mga

                  iii) og (a) – og mga

b) Pangtawo (Personal)                                        b)  Personal                  - Pangtawo

c)   Mga Kahis sa Pangtawo nga Panumbok:

                  i)  Panghingalan (Nominative)

                  ii)  Ugbayon (Objective)

                  iii)  Panghupot (Possessive)

                  iv)  Panugtongon (Conjunctive)

 

KALUGPONGAN                                                                                                                                                                                                                                                                                                           KAPULONGAN

 

adjective                                    - pungway

antonym                                     - suhingpulong

cardinal number                         - mapilahong kaiphan

comparative degree                   - panglabaw nga katagi

comparison                                 - panagtangdi

descriptive adjective                   - mahulagwayong pungway

intensifier                                    - pangugdang

limiting adjective                         - makutobong pungway

modifier                                       - ighuhulagway

number                                        - kaiphan

numerical                                     - pangihap

noun modifier                              - pungang ighuhulagway

positive                                        - pangyano o pang-uyon

pronominal adjective                    - pulinganong pungway

ordinal number                             - makapilahong kaiphan  

pattern                                         - sumbanan

proper adjective                           - pangpihong pungway

superlative degree                       - panglabing nga katagi

synonym                                       - kapulong

                                               

V. PUNGWAYON  (ADVERB)                                                                                V. ADVERB                                  - PANGLIWAY

         A.  Mga Matang sa Pungwayon (Kinds of Adverbs):

     1. Pungwayon sa Pamaagi (Adverb of Manner - How).

     2. Pungwayon sa Kasubsob (Adverb  of Frequency - How)

     3. Pungwayon sa Dapit (Adverb of Place  - Where)

     4. Pungwayon sa Panahon (Adverb of Time - When)

     5. Pungwayon sa Katagi  (Adverb of Degree  - To what extent)

     6. Pungwayon sa Katarongan (Adverb of Reason - Why)

     7. Pangsukna nga Pungwayon (Interrogative Adverb)

     8. Panghisgot nga Pungwayon  (Relative Adverb)

     9. Panugtongon nga Pungwayon (Conjunctive Adverb,

          also called Transitional Adverb)

     10. Dimaagarong Pungwayon  (Independent Adverb)

                 a)  Pangsanong (Affirmative) -- O, Sigi.           

     b) Panupak nga Pungwayon [Wala] (Negative Adverb)

                 c)  Pamalibad nga Pungwayon  [Dili] (Refusal Adverb)

                 d) Pangdili nga Pungwayon [Ayaw] (Prohibitive Adverb) 

                                                           

KALUGPONGAN                                                                                                            KALUGPONGAN

adverb                                                 -  pungwayon

adverb of degree                                 - pungwayon sa katagi

adverb of frequency                             - pungwayon sa kasubsob

adverb of manner                                - pungwayon sa pamaagi

adverb of place                                    - pungwayon sa dapit

adverb of reason                                 - pungwayon sa katarongan

adverb of time                                      - pungwayon sa panahon

conjunctive adverb                               - panugtongong pungwayon

interrogative adverb                             - pangsukna nga pungwayon

independent adverb                             -  dimaagarong pungwayon

negative adverb                                    - panupak nga pungwayon

refusal adverb                                       - pamalibad nga pungwayon

prohibitive adverb                                 - pangdili nga pungwayon

relative adverb                                      - panghisgot nga pungwayon

 

VI. PANGDUGTONGAN  (PREPOSITION)                                                               VI. PREPOSITION                                            - PAANGAY

A.   Mga Matang sa Pangdugtongan:

            1. Pangsagaran (common) sa.

            2.  Pangdugtongan sa Dapit (Location):

            3.  Pangdugtongan sa Tumong (Direction):

            4.  Pangdugtongan sa Kalambigitan (Relation)

            5.  Pangdugtongan sa Panahon (Time):

B. Ugbay sa Pangdugtongan (Object of Preposition)

 

KALUGPONGAN                                                                                                            KALUGPONGAN

object of preposition                                  - ugbay sa pangdugtongan         

preposition                                                 - pangdugtongan

preposition of relation                                - pangdugtongan sa kalambigitan

preposition of place                                    -  pangdugtongan sa dapit           

preposition of time                                      -  pangdugtongan sa panahon                        

preposition of direction                               - pangdugtongan sa tumong                               

 

VIIPANUGTONG (CONJUNCTION)                                                                         VII. CONJUNCTION                   - PANUMPAY

A.  Mga Matang sa Panugtong:

            1.  Pangsama (Coordinating)

            2. Pamaris (Correlative)                                     

            3. Pangsakubos (Subordinating)                                               

            4. Panugtongong Pungwayon (Conjunctive Adverb)

 

KALUGPONGAN                                                                                                            KALUGPONGAN

conjunction                                                     - panugtong

coordinating                                                    - pangsama

conjunctive                                                      - panugtongon

correlative                                                       - pamaris

conjunctive adverb                                          - panugtongong pungwayon

subordinating                                                  - pangsakubos

 

VIII.  PANGTUAW (INTERJECTION)                                                                         VIII. INTERJECTION                         - PANGTUAW

A.  KINDS ACCORDING TO USE

(MGA MATANG PINASIKAD SA GAMIT):

1. To express emotions or feelings

  (Pagpadayag sa Pagbati):

   Uy!  Ay!  Intawon!  Pastilan!

2.  To attract attention

    (Pagdani sa Pagtagad):  Hello!  Hoy!  Hala!

3.  To express assent or dissent

    (Pagpadayag sa Pag-uyon o  Pagsupak):

     O!  A!  Amen!  Mabuhi!  Sigi!

4.  To ask a question

    (Pagpangutana):  Ba?  Kaha?  Ha?

5.     To represent a sound

         (Pagsumay sa Tunog o Tingog):

         Bang!  Ting!  Tsak!  Kring!

                                                                                                                                 N.B. Exclamation Point              - Tuldok Pangtuaw

 

PHRASES (MGA PULONGAN)                                                                                   PHRASES                                  - MGA PULONGAN

A.  MGA MATANG SA PULONGAN:

1. Pangdugtongang Pulongan (Prepositional Phrase)

2. Punglihokong Pulongan (Verbal Phrase)

     a. Pungliwayon (o Pungway) nga Pulongan

         (Participial [or Adjective] Phrase

     b. Punglihongan (o Pungan) nga Pulongan

         (Gerund [or Noun] Phrase)

     c.  Panghangtod (o Pungan, Pungway, o Pungwayon)

          nga mga Pulongan

          (Infinitive or Noun, Adjective, or Adverb Phrase)

 

CLAUSES (MGA KABIHAYAG)                                                                                 CLAUSES                                     - MGA KABIHAYAG                            

A.  Dimaagaron (o Dugokan) nga Kabihayag

     (Independent [or Main] Clause).

B.  Maagaron (o Sakubos) nga Kabihayag

     (Dependent [or Subordinate] Clause).

1.  Pungan nga Kabihayag  (Noun Clause)

2.  Pungway nga Kabihayag (Adjective Clause)

3.  Pungwayon nga Kabihayag (Adverb Clause)

4. Kahimtang nga Kabihayag  (Condition Clause)

5. Masanongon nga Kabihayag (Concession Clause)

6. Panglaktawon nga Kabihayag  (Elliptical Clause)

7. Mahigpiton ug Dimahigpiton nga mga Kabihayag

   (Restrictive and Nonrestrictive Clauses)

 

SENTENCE   (KAPAHAYAG)                                                                                    SENTENCE                                    - PAHAYAG

 

A. MGA MATANG SA KAPAHAYAG PINASIKAD

    SA BATADILANHONG GAMBALAY

    (BASED ON GRAMMATICAL  STRUCTURE):

       1.  Yano nga Kapahayag (Simple Sentence) 

2.  Linangkob nga Kapahayag (Compound Sentence)

3.  Hinugpong nga Kapahayag (Complex Sentence)

B. MGA MATANG SA KAPAHAYAG

    PINASIKAD SA LUDLIS (AS TO FORM):

1.  Kasagaran (Ordinary)

2.  Balit-ad (Inverted or Anastrophic) 

C. MGA MATANG SA KAPAHAYAG SUMALA

    SA GAMIT  (AS TO USE):

1.  Mapahaygon (Declarative). --

       2.  Pangsukna (Interrogative). --

    3.  Pangtuaw (Exclamatory). --

       4.  Panugo  (Imperative). --

D.  MGA BAHIN SA KAPAHAYAG

     (PARTS OF A SENTENCE):

1.  Sugpay (Subject).

       2.  Panayag (Predicate).

3.  Linangkob nga Sugpay ug Linangkob nga Panayag

    (Compound Subject and Compound Predicate).

KALUGPONGAN                                                                                                    KAPULONGAN

adjective clause                                 - pungway nga kabihayag        

adjective phrase                                - pungway nga pulongan

adverb phrase                                   - pungwayong pulongan

adverbial phrase                                - pungwayonong pulongan

case                                                    - kahis

clause                                                 - kabihayag

complex sentence                               - hinugpong kapahayag

compound predicate                           - compound predicate

compound sentence                            - linangkob nga kapahayag

compound subject                               - linangkob nga sugpay

concession clause                                - masanongon nga kabihayag

condition clause                                   - kahimtang nga kabihayag

correlative conjunction                         - maparisong panugtongan

declarative                                           - mapahayagon

dependent clause                                - maagarong kabihayag

exclamatory                                          - panglaktawon nga kabihayag

gerund phrase                                      - punglihongang pulongan

grammatical structure                           - batadilanhong gambalay

imperative                                             - panugo

independent clause                               - dimaagarong kabihayag

infinitive phrase                                     - panghangtod nga pulongan

interrogative                                          - pangsukna

main clause                                            - dugokang kabihayag

nominative case                                      - panghingalan nga kahis

nonrestrictive clause                               - dimahigpiton nga kabihayag

noun clause                                             - pungang kabihayag

noun phrase                                            - pungang pulongan

object                                                       - ugbay

objective case                                          - ugbayon nga kahis

parallelism                                                - kapangbuyonan

parallel clause                                          - buyon nga kabihayag

parallel prepositional clause -                   - buyon nga pangdugtongang kabihayag

parallel verbals                                          - mga buyon nga punglihokon

participial phrase                                       - pungliwayong pulongan

phrase                                                        - pulongan                     

possessive case                                         - panghupot nga kahis

predicate                                                    - panayag

prepositional clause                                   - pangdugtongang kabihayag

prepositional phrase                                  - pangdugtongang pulongan

restrictive clause                                        - mahigpiton nga kabihayag

sentence                                                    - kapahayag

simple sentence                                         - yano nga kapahayag

subject                                                        - sugpay

subordinate clause                                      - sakubos nga kabihayag

verbal phrase                                              - punglihokong pulongan

 

FIGURES OF SPEECH                                                                                                   FIGURES OF SPEECH

(MGA HULAG SA PAMULONG)                                                                                       MGA DAGWAY SA PAMULONG

 

1. Kasusama (Simile)

2. Kaamgiran (Metaphor)

3. Katangdian (Analogy)

4. Panghulipan (Metonymy)

5. Bahingob (Synecdoche)

6. Kahingapin (Hyperbole)

7. Baliubos (Litotes)

8. Kapangtimaan (Allegory)

9. Baligho (Irony)

                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                      N.B. Add: Parable                                 - Sumbingay

Comments

conjunction   - panugtong  

conjunction   - panugtong   ?? Murag tinagalog man nang  panugtong. ang ensakto seguro kay "Panumpay" dili "Panugtong"