“HOY, kaligo na intawon, Dong, kay katamnan na og sibuyas nang agit-it sa imong liog!”

Kon makadungog ka nga sultihan og ingon niana sa inahan ang iyang anak, lagmit makasabot dayon ka nga labihay nang bulingita sa bata. Aw, kon hunahunaon dili man gyod tingali mahitabo nga bisan unsa pa kabaga ang agit-it mahimo na kining tamnan og sibuyas. Sihag nga nanghinobra ra ang maong pagka sulti. Apan ang ingon niini nga pagpahinobra (exaggeration sa Iningles) nga pasumbingay (figure of speech) sagad nga gamiton sa nga panultihon o pagsulat aron paghatag og kabug-aton (emphasis) sa buot ihulagway o ipasabot.

Ang “katamnan og sibuyas” usa ka pananglitan sa Binisaya nga pasumbingayng panultihon (idiomatic expression). Kining maong matang sa mga panultihon nga isal-ot dinha sa mga kapahayag o hugpulong (sinulat man o gisulti) makahimo niining maong mga kapahayag nga labing mabulok-on (colorful), mahulagwayon (picturesque), dunay kabug-aton (emphatic) ug makalingaw (amusing).

Gawas sa pagpahinobra (sama sa gipakita sa atong unang pananglitan nga “katamnan og sibuyas”), duna usab mga pasumbingayng panultihon nga nagapanag-ing o nagatandi sa gihisgotan ngadto sa laing butang o ideya – analogy o comparison, sa Iningles pa. Pananglitan niini mao ang “idlas pa sa manatad” nga gipasabot nga lisod madakpan. (Kanang manatad morag matang man tingali sa ihalas nga langgam nga labihayng idlasa. Ambot kaha unsay dagway niana.)

Ang ubang pasumbingayng panultihon pod naghisgot sa mga tawo o panghitabo (mahimong tinuod o kaha tumo-tumo) kasagaran sa kanhiay nga nagasilbing simbolo sa mga butang o kinaiya. Pananglitan, kon ingnon gani nga ang usa ka ideya, binuhatan o hitabo “panahon pa ni Mampor”, buot ipasabot nga haskang karaana na gyod niini. (Kon kinsa kana si Mampor, mao kanay tanghaga nga wala pa nako matugkad.) Usahay, imbis nga si Mampor ang sangpiton, dunay moingon og “panahon pa ni Kristo (o kaha ni Magellan)” o dili ba “panahon pa sa Hapon.”

Kining lain-laing matang sa mga pasumbingayng panultihon usa sa nakahimong bahandianon sa atong pinulongang Binisaya. Ingon man, maingon nga kini usa sa mga ilhanang hiyas sa atong kaugalingong kultura. Busa, gakugi ko sa pagpanghagdaw niini sa akong paglatagaw ug pagpaniid sa mga sugilanon. Ania ako karon kining ipaambit kaninyo ang pipila niini uban sa ginagmayng pagpatin-aw sa ilang kahulogan.

“Maliso (o malubag) pay buko sa kawayan” – Dili na matuis o mausab (sagad nagahulagway sa pagtuo, desisyon o panghunahuna).

“Dulot sa bukog” – Lalom ug nakagamot pag-ayo nga pagbati (sama sa kaligutgot, pagdumot o kasuko).

“Moduga pay dahong laya” – Wala gayoy makuha o mapaabot, walay kapuslananang paningkamot. Susama usab kinig kahulogan sa “modugo pay bato,” “maglana og putot (sa lubi)”, ug “magbitik og utot.”

“Tamnan og kawayan” – Dumtan hangtod sa hangtod o sulod sa taas kaayong panahon. Lagmit nagsukad kini nga panultihon sa batasan sa mga lumad nga magtanom og kawayan sa lubnganan sa mga kabanay, ilabi na kadtong gipatay sa ilang kaaway.

“Pait pa sa panyawan” – Gidangatan o kasinatian nga hilabihan kalisod o kasakit sa balati-an/galamhan.

“Mingaw pa sa Tirana” – Hilabihan kahilom, walay bisan gamayng kisaw. (Ambot kon duna ba kini kalambigitan sa Tirana nga lugar dinha sa sugilanon ni Francisco Balagtas nga “Florante at Laura.)”

“Dili makaon og iro" – Taras o batasan o gibuhiang sugilanon nga hilabihang ngil-ara o sukwahi kaayo sa maayong pamatasan.

“Gahi og ulo/alimpatakan” – Dili maminaw o mopatuo sa bisan unsang tambag o pahimangno. Usa kini ka pagpanag-ing ngadto sa kabaw nga dili mosunod sa gaguyod bisan unsaon og bunlot ang pisi niini nga dunay pangilong.

“Humok og ilong” – Dali mahaylo, motuo dayon og estorya, sultisulti, ug mga hungihong.

“Utok bulinaw” – Hinay og panabot, sigpit og panghunahuna.

“Hugot og angay” – Bigot og lawas, seksi.

“Nanimahong kawha-an” – Bahong singot nga nauga.

“Moputi pay uwak”/”Inig puti sa uwak” – Imposible o wala gayoy purohan nga mahitabo.

“Galatay sa lugas sa lanot” – Kuyaw o talandogon kaayo nga kahimtang o pagkabutang.

“Mabaw og lubot” – Dali nga masuko, mangluod o mapikal.

“Dako og lubot” – Tapolan, kanunay gapungkolingkod, dili anad sa pasingot nga lihok.

“Mubo og kigol” – Dali makuratan.

“Naa na sa iyang pahak” – Tawo nga kahibaw na unsay angayng buhaton, himuon gikan sa laraw.

“Ulbo ang kaspa” – Galagot o nasuko pag-ayo nga pinakalit.

“Lunok na lang” – Wala nay madawdaw o makuha nga mapuslan. Pagpanag-ing sa lunok sa lubi nga nahurot na og kuha ang lana.

“Ngitngit pa sa alketran” – Wala nay paglaom, walay mapaabot nga maayong kaugmaon.

“Karaang damang” – Beterano, taas na kaayo og kasinatian. Susama og kahulogan sa “tadhan” (panag-ing sa sunoy nga taas na og tahod).

“Hayahay pa sa polis” – Haruhay kaayo pagkabutang, nabulahan nga wala maghago o walay bayad-bayad. Pagpanag-ing sa mga polis nga kusog mangilkil.

“Dawat limpyo” – Mabulahan nga walay paghago.

“Abtan og siyam-siyam” – Hilabihang dugaya mahuman, moabot o matuman.

“Abot na sa dukot” – Hapit na mahurot ang tinipigan o katigayonan, daginoton na kaayo.

“Sinulti-an sa mga amang” – Tawong hilumon ra ang dunay kalimuhagan sa dili maayong umaabot.

“Ingon pa lagi” – Hitabo nga wala naigo sa dahom.

“Daan pa lagi” – Hitabo nga naigo sa dahom.

“Nalumos sa sabaw” – Nahanaw nga walay kasihag o tinarong nga hinungdan.

“Sumpay og tina-i” – Managsoon, suod nga managparyente, suod kaayo nga managhigala.

“Duhay singko” – Labihay kabarato, hapit na walay nahut.

“Sip-onon pa” – Wala pay igong kasinatian, inosente sa kinabuhi.

“Napus-an og itlog” – Naluya pag-ayo.

“Gidumog sa agta” – Labihay pagka bulingit ug kakapoy.

“Puti og itlog” – Talawan.

“Kusog modul-it sa kandila nga bag-ong dagkot” – Hilig og bata.

“Nakatulon og sili” – Gilu-as.

“Kanunay nga mangli-li” – Gipiskat.

“Gabagulbol ang iyahang kigol” – Gipanuhot.

“Ang takna walay paglihay” – Dili mailis sa naandan (sama sa tubig sa busay padulong ubos ug dili sa taas, ang takna dili mahisumbalik, walay pagmahay nga gauna).

“Nabuhi tungod sa lihok” – Dili mausab ang batasan, ma-o na jud ang kina-iya.

“Nakakuot sa lubot” – Wala damha nga nakabuhat og butang nga wala maandi nga buhaton.

“Naa tumoy sa dila” – Usa ka butang nga ingon sa nahinumdoman apan dili malitok ang ngalan.

“Hanginon” – Hambogiro.

“Giilog (o gisakgaw) sa yawa” – Kalit nga nakalimtan.

“Giagian og anghel” – Kalit nga nahilom o namingaw.

“Lagpot ang espiritu” – Hilabihang kalisang.

“Gikumot sa agta” – Labihayng pagkulisma-ot sa dagway.

“Lanay ang atay” – Ingon sa natunaw o nahilis tungod sa nadawat nga pagdayeg.

“Nibukad ang atay” – Gibati og dakong garbo/kalipay tungod sa nadawat nga pagdayeg.

“Giangkan sa dili ingon nato” – Sinulti-an sa katigulangan kaniadto nga nanganak og mantiyanak o nigawas nga kumikumi ang nawong ug lawas.

“Ayawg pugsa kay magkadugo” – Ayaw buhata kon dili makaya.

“Walay pagmahay nga gauna” – Naa sa ulahi gyud na siya.

“Lapos sa pikas dunggan” – Wala magtagad o magpakabana sa gisulti nga tambag o pahimangno.

“Sangko sa langit” – Gahingapin nga pagbati (sama sa kalipay o kaguol).

“Morag langaw nga pula og lubot” – Hilabihan kalihokan, dili mahimutang.

“Naibtan og tunok” – Nahuwasan sa gibating kahigwa-os.

“Dila ra ang walay labod nimo” – Kulatahon tibuok lawas.

“Nilapas sa sawog ang iyahang kalag” – Naghikog pinaagi sa paglayat gikan sa atop sa taas nga dakbalay o sa taas nga taytayan.

“Walay Marcosay” – Walay tikasay o limbongay.

“Giparok sa langaw” – Hitabong wala damhi (sama sa nadalin-as tungod sa ka danlog sa sawog).

“Walay sukod sa bawos” – Muabot ra sa mga tawong makasasala samtang buhi pa sila.

“Luyag ikog” – Ya-ya og linihokan.

“Nakapiso” – Gikasuk-an, ma-oy naigo sa kaspa nga niulbo.

“Milukdo sa sakong walay sulod” – Nagpakaaron-ingnong nanikaysikay.

“Lukdo og kalabasa” – Nahagbong sa saringan.

“Daghan og nawong” – Nagpakaaron-ingnong buotan.

“Human ka gyud” – Sayop nga padulngan tungod sa kabuang.

“Pataasay og ihi” – Kinsay kinahambogan.

“Nibuwa ang ba-ba” – Kanunay gasiwitsiwit o panaot sa laing tawo gamit sa sugilanong walay kamatuoran.

“Namayabas” – Wala misulod sa tunghaan tungod kay gadula sa dagitpukotan, ga-cutting classes.

“Walay bulawan sa balangaw” – Mga tawong ganahan madato dayon.

“Hatod og patay” – Motambong og haya.

“Morag halas nga nagluno” – Dili anad nga manghipos sa mga butang nga gigamit (sama sa hinubo nga bulingon).

“Naligo sa iyang kaugalingon nga mantika" – Giunay sa iyang kaugalingong kabu-ang.

“Sa imong kagaral” – Tawo nga gatuong mailad niya ang iyang isig ka tawo apan dali ra kini nasakpan sa iyang giilad ug nahulog nga siya ang bugo.

“Pildi imong tari” – Sayop ka ug tukma siya.

“Hapdos og utok” – Daling masuko.

“Himbisan” – Tarungon og usisa, suta-on pag-ayo.

“Walay tubak sa asin” – Alaot, purdoy.

“Dagkog ta-i” – Dato.

“Humot og ta-i” – Artista, sikat.

“Galukdo og ta-i” – Ginalikayan sa tanan, walay higala.

“Imo ra nang ikalibang” – Mapul-an ra ka.

“Isog pa sa suka” – Dili bati-on ang kahadlok bisan pa siya panitan.

“Tabla ta” – Igo tang tanan.

“Tubag sa kinabuhi” – Lingin.

“Langaw nga nakatugpag kabaw” – Mapahitas-on, kalit nadato sa wala ilhi o sayop nga pamaagi.

“Saksak sinagol” – Sama sa salad ug halo-halo.

“Pagsolo” – Mag-inusara.

“Luslos nimo” – Dakong bakak.

“Namahid” – Namasa og sayop/sala.

“Huyag buot” – Dali rang mahadlok.

“Abyong itom og pako” – Sa kamatayon ray padulngan.

“Pikdot apan maanyag” – Mahal, kinahanglan bantayon.

“Dungog kaayo” – Sikat nga panultihon, nasayod ang kadaghanan.

“Nakalihay sa bagyo” – Naluwas sa katalagman.

“Lupad bisag walay pako” – Adik sa shabu.

“Bagag nawong” – Walay kaulawan.

“Nagla-in ang ginhawa” – Dunay gibati nga wala damha o dili maayo.

“Walay sapin” – Gatiniil.

“Lamya na” – Ayaw og pangamong.

“Balikog utok” – Buang.

“Paligo-i og mangagaw” – Aron maalim sa dengue.

“Daghan pa og bugas nga kan-on” – Kuwang sa kasinati-an.

“Naay gubat sa kasadpan” – Nanglangyaw og bana o asawa nahitungod sa sapi ug bahandi.

“Gilangaw” – Wala hatagi og pagtagad.

“Dili masulod sa bulsa” – Dili mailad.

“Gubot pa sa lukot” – Nagkaguli-ang, luna o lawak nga wala nahan-ay.

“Ngitngit apan dili itom ang langit” – Dunay paglaom bisag unsa pa ka buta ang tawo sa kamatuoran.

“Ayaw kalimot og ginhawa” – Pahuway kadiyot sa gibati o gipalamdom.

“Mabaw/Mubo og kalipay” – Dali ra nga malipay, mokatawa nga walay hinungdan.

“Baga og hasang” – Dugay molungtad sa lawod.

“Ta-ob ang dagat” – Gisunggo, pagkabanaw sa dugo gikan sa samad nga gamay ra unta.

“Kusog mohawop gamit og luwag ngadto sa dagat kon tinghunas” – Dali mokapyot sa kaila nga dato ug gamhanan, ug mapurdoy kining iyang kaila ug wala nay gahom, kapyot na sad sa lain.

“Layo ras tina-i” – Samad nga dili angayng kagul-an, dili makamatay.

“Basa na og papel” – Dili na kasaligan.

“Kahoy nga napukot sa lawalawa” – Gitiktik.

“Duol sa luwag” – Daghang dato ug gamhanan nga kaila.

“Way ayo” – Wala naigo sa tukmang buhat.

“Labayon og usa ka kumkum nga mongos apan dili maigo” – kadtong mga tawo nga mga sipat ug mga tistisan.

“Tubig-tubigon” – Labihay kadato, adunahan.

“Uwahi sa duyan” – Daghang tawo na ang nasayod, ug ikaw bag-o pa lang nakasinati.

“Walay kalibotan” – Wala nasayod bisag usa sa panghitabo.

“Tuwang man gani ang kabaw nga upat ang tiil!” – Walay tawo nga bug-on.

“Banga pa sa tadyaw” – Pulpol ug walay kamankaagan.

“Di-ingon nato” – Ungo, Agta, Yawa, Dimunyo, taga laing kalibutan.

“Hinga-on og lugaw” – Sa pamurikat ra jud makasapi.

“Nalumos sa tulos” – Pakayat sig kinsa.

“Hiwi og oten” – Dili makaigo sa tumong.

“Gahig balati-an” – Bato og kasingkasing.

“Kulob ang kaldiro” – Walay trabaho.

“Gipakapinan sa patayng puno-an og laya nga dahon” – Nadungagan ang gumunhap.

“Dali ra mada sa hangin” – Labihay kaniwang.

“Gipuy-an og laing mananap” – Gikuto, gibitok.

“Alimuot og nawong” – Nagkagidlay ang hulag.

“Suma nimo” – Sa imong panan-aw.

“Gahilak og tagok” – Hilabihang kasubo.

“Buslot og kamot” – Gukaman, dimalas sa sapi.

“Ta-oran og garipo” – Dunggabon.

“Ma-oy nakabahog tiktik” – Ma-o ray sayop.

“Nahayang ang kaldiro” – Kalit nga napurdoy.

“Ba-ba nga dunay bangs” – Pataka og yawit.

“Bahong suok” – Bahong abog nga wala natandog sa taas nga panahon.

“Tu-a sa laing kalibotan ang utok” – Galutaw ang hunahuna.

“Duhay bat-hala” – Naay laing babaye.

“Ba-ba naay ikaduhang andana” – Kanunay manglabaw ang tingog.

“Nakatulon og lansang” – Wala katingog.

“Mag-abot ang suwang ug tuhod” – Labihay ka bakilid ang itungas. Labihay ka tungason.

“Gisagpa sa daotang hangin” – Namatay nga wala hibaw-i kon unsay hinungdan.

“Nisangko ang sungay” – Hilabihan ka makasasala, dili maihap ang mga sala.

“Nawong nga maora og gisungay sa Agta” – Tawo nga kanunay lang og kusmod ug permi lang nga walay maayong buot. Ang inahan ra ang nasayud.

“Mamutos nga walay kusmod” – Nihatag sa iyang resignation letter kay ning surrender.

 

Sa lain-laing dapit ug suok sa Kabisay-an ug Mindanaw (ug hasta na sa ubang dapit sa nasod ug sa kalibotan diin adunay gatikaw-tikaw nga mga Bisaya), tino ko nga duna pay daghang ubang mga ingon niini nga pasumbingayng panultihon nga sagad isigka-Bisaya ra sab ang makasabot sa kahulogan. Usahay gani, kadto rang mga lumulupyo sa usa ka particular nga lugar ang makasabot niini.

Diay, naa pa koy nahinumdoman nga laing pasumbingayng panultihon nga morag naglisod ko pag-esplikar sa tukmang ipasabot. Nakadungog na pod tingali mo ani: “Gahi pay ubo” ug “uga pa sa kang Manang.” Basin matabangan ko ninyo pagpatin-aw sa kahulogan niini, mahimo tingali nga ibutang lang ninyo isip “comment” dinhi sa akong FB page.

(KATAPOSAN)

 

Kinuha gikan sa/kang; - Eric Libre - Edwin Mangubat - Edgar S. Godin - Billy de la Rosa

 

(KADUNGAGAN) ----- ----- ----- ----- ----- ----- ----- ----- ----- ----- ----- ----- ----- 27/05/19

“Gikuha sa maayong kamot” – Gihilabtan nga walay pagpananghid.

“Gikumot sa pito ka yawa” – Labihay kama-ot, dili manawong.

“Naughan” – Gikapoy.

“Nakatamak og ta-i” – Dili kalihok.

“Nigawas na ang ulo sa bata” – Nakalibang sa purol o pantalon.

“Bungkag ang lampinig” – Mga tawong gatapok magdungan og panghawa.

“Nalubong sa tubak” – Gitapok-an sa mga tawo.

“Nahugno ang kalibotan” – Nawagtangan sa pagla-om.

“Bawod og pilok” – Nahubog.

“Lubi ang higdaanan” – Palahubog sa tuba.

“Wala katuhik sa wati” – Napakyas sa pagpanguyab, wala sugti.

“Humok og simod” – Dali rang mosugot.

“Bugnaw og simod” – Dili makasulti sa gibati (gugma).

“Galambid ang simod” – Gadumot.

“Naay giilok” – Di kaayo hapsay og pangutok.

“Katamnan og sibuyas” – Kun ang li-og naay galinya nga buling.

“Limpyo pa sa sagbot” – Giopawan ang bugan, walay bulbol.

“Duhay lungsod” – Dili masaligan.

“Nawong dili katuohan” – Dili masaligan.

“Bungkag ang tinapok” – Napaslakan na, dili na birhen.

“Anak sa liking kawayan” – Wa ilhi kinsay ginikanan.

“Anak sa dato/Dato og ginikanan” – Wala maanad sa naandan (sama sa dili magkinamot kon manga-on, wala katilaw og silot sa ginikanan, walay igong kasinati-an sa panghitabo sa kalibotan).

“Himungaan nga napus-an” – Galuya.

“Nangamang og bukid” – Pulahan.

“Nawong og sapi/kwarta” – Sapi kun bahandi ray giapas.

“Gituhog na ang iyahang dila sa mangbabarang” – Hinga-on og tagoangkan sa manok, o hinga-on lang jud og barbecue.

“Gipabarang sa tulo ka banyaga” – Gipalabi ang mga butang nga gihulma sa langyaw ug pagtamay-tamay sa butang nga gihulma sa iyahang isigkatawo. Tulo ka banyaga ang Katsila, Kano, ug Hapon.

“Walay dahong mahulog sa atong nasud nga dili mananghid sa Malacanang” – Manila ang nagbuot sa tanan apil na ang hangin nga imong gininhawa karon, ug dunay posibilidad luba-on ka kon dili ka kabansay og Tinagalog.

“Dili maibot” – Dili jud mohawa sa iyang gibarogan o gilingkoran.

“Gaan og kamot” – Dali rang makadapat.

“Daghan og baktin” – Daghan og anak.

“Bug-at og itlog” – Tapolan.

“Makabugto og tabunlat” – Labihay sa kaambongan/kagwapo.

“Nabugto-ag ginhawa” – Namatay.

“Makasunggo” – Lisod ikat-on, dugay masulod sa alimpatakan.

“Pinasagdan sa kusina” – Labihay katambok, dabyana.

“Naay binuhi sa tiyan” – Hilabihan ka hinga-on, dugay mabusog.

“Liki” – Kwanggol.

“Kinahanglan ka og ngilngig nga tambal” – Ugok, tuliling, labihay na sa kakwanggol.

“Walay libog” – Dili lisod ug sayon ikauban o ikahigala.

“Tingbitay sa iro” – Panahon sa kapit-os.

“Buslot ang bulsa” – Walay sapi.

“Lawom og bulsa” – Kusog mangupit.

“Pamisik sab” – Pamahin/Panghatag sab bisag ginagmay lang.

“Nabughat kay nikatkat sa kapayas” – Nasakit og balik kay nakipanghilawas.

“Gamata og buntag” – Walay kalibutan, walay alamag sa kamatuoran, wala ka atik.

“Nakapangawot bisag walay katol” – Gibug-atan sa gumunhap, wala kabalo unsay buhaton, hilabihang gahuna-huna unsa-on pagtubag sa dakong tulubagon.

“Igo ra mangatol sa iyahang bugan” – Gabuhi nga walay gumunhap, hayahay og kinabuhi.

“Wala kadama” – Wala kahimo og bata.

“Baho og tiktik” – Pisot.

“Labtiki og lastiko ang ulok/bugan” – Pugson aron mosulti sa tinuod o kamatuoran.

“Hilang og ngipon” – Igat, biga-on.

“Muryo-moryo” – Walay tinong pinuy-anan, latagaw.

“Kanunayng matog sa dagat” – Latagaw, nagbuhi nga walay padulngan.

“Nakatog sa banyo” – Dugay mahuman og libang/kaligo, o galu-lo sa kasilyas.

“Gipagngan sa aninipot” – Walay dagitab, gabrownout.

“Mingaw pa kay sa udtong tutok” – Walay tawo.

“Tuwayon” – Baho sa sakit sa babaye.

“Hubag” – Igong gidak-on sa totoy, makumot apan dili yatyat.

“Totoy nga managpa” – Labihay kadako sa totoy, yatyat.

“Gisagpa-sagpa og mga totoy” – Gipalibot o gitapok-an sa mga babaye.

“Ang bala ray molihay” – Babaye nga dili hubag, walay totoy.

“Sirad-i ang ganghaan/pultahan kay mogawas ang aircon” – Moikyas ang bugnaw nga hangin gikan sa lawak kun magkaanam og kaalimuot ang tibuok lawak.

“Nawong kalas og pulbos” – Dako/Lapad og nawong.

“Halinon og aping” – Daghang maibog tungod sa kaanyag o kaambongan.

“Pwera buyag” – ? (Dili mahubit kining pasumbingaya)

“Gairing-iring” – Nagka-angayay.

“Nahayang sa duyan” – Nakuratan sa kamatuoran, o nakuratan sa pagkasayod sa panghitabo.

“Kuwang og lamas” – Boring, laay, sum-ol, dili makaaghat.

“Layaw og sabaw” – happy go lucky (Lisod ihubit sa Binisaya).

“Kuyog sa baboy” – Kanunay gasunod-sunod.

“Minanok ang kinatugan” – Putol-putol ang kinatugan.

“Mamunal bisag asa” – Palautog.

“Gamay og bunal” – Gamay og oten.

“Dako og tarugo” – Dako og oten.

“Sungayan” – Uwagan.

“Nagpas-an og kuros” – Gaantus.

“Gipas-an ang buwan” – Dagko og mga tulubagon.

“Gipanitan” – Gipangutana pag-ayo.

“Naligid sa kanal” – Gidimalas.

“Ik-agaw sa halas” – Dagko og kina-on apan labihay gihapon sa kaniwang.

“Naliwat sa kanding” – Gitobol.

“Kandingon” – Hadlok maligo.

“Kuwang na lang og usa ka pirma sa wati” – Kamatyunon na, nagtinga, labihay na sa katigulang.

“Kakha-tuka” – Pwerting pobreha, halos dili maka kaon og katulo sa usa ka adlaw.

“Tam-is og dila” – Anad mangulog-ulog.

“Giasin” – Dili buhi-an.

“Gihubo-an tunga sa adlaw” – Nibutyag sa kamatuoran o sa iyang nahibal-an (sa krimen).

“Lagom og dila/lagos” – Buyagan, kulokoy.

“Basa og ba-ba” – Daling mosulti sa tinago-an/sikreto.

“Patid-patid sa lata” – Gabagdoy-bagdoy.

“Udto na” – Taas na ang adlaw (8am-12am) gikan sa tukmang pagmata (5am-7am). Biay-biay nga pagkasulti aron momata na si dodong.

“Nitugpa ang iyahang kalag sa ikaduhang kalibutan” – Giurom.

“Simbako lang” – Gaampo o nanghina-ot nga dili mahitabo ang dili maayong hitabo kun gikahadlokang katalagman.

“Giprito sa kaugalingon niyang isda” – Nabukog sa iyang sud-an nga kina-on.

“Nanginhas sa ta-ob” – Adto jud sa lisod bisan og tu-ay sayon nga pamaagi.

“Nananom og bulawan” – Hinga-on og buwad kun parat nga sud-an.

“Ting-ani na sa bulawan” – Naay bato sa amimislon o pantog (mitubo ang bato tungod sa pagkahinga-on og parat nga sud-an).

“Ting-ani na sa bombay” – Baho og ilok.

“Niawas ang lapok” – Bulingon og ilok.

“Puti og ilok” – Kanunayng gakalas og sabon.

“Dagkuton ang panit kon mosila-ob ba” – Plastic surgery.

“Ibalhin ang birthday” – Patyon.

“Silingan sa bolo” – Patyunonon, dunay hulga sa kinabuhi.

“Nisawom sa itom nga aso” – Gipangita, wanted.

“Nagkampat lang ang agi” – Ma-ot pagkahulma, bati ang nasalangpotan.

“Bayad sa amahan” – Karma sa amahan.

“Natapsingan sa iho” – Hapit mapurdoy.

“Nitilagak na og tuyom ang ba-ba” – Wala nakadawat sa kapildihon.

“Gipakli-pakli ang iyahang kalag sa espiritu santo” – Nagbuhi nga bulahan, magmalipayon ug naay katagbawan hangtod sa iyahang kamatayon. Walay kaaway.

“Gasili” – sad-an

“Ang gaba dili sama sa sili nga mohalang dayon” – Dili dinha dayon mogawas ang gaba, magpaabot ra kini nga mogawas sa tukmang panahon o takna.

“Nanghilam-os og dugo sa kaaway” – Nakapanimawos.

“Nangahoy sa pikas luna” – Namayot.

“Ang liyon milapa sa karnero” – Aksyon og torjak. Kun liyon ang gauna pasabot nga ang lalake ang naningkamot, kon karnero ang gauna pasabot nga babaye ang naningkamot. Bayot kon pulos liyon, lesbiana kon pulos karnero.

“Gilumos sa iyahang kaugalingong mga kadugo” – Giunay og kayat/iyot sa igsu-on o ginikanan.

“Wala abtig hilanat” – Bag-ong naayo kun naalim sa sakit apan nasakit na sab dayon.

“Wala kauyon sa hinapay” – Wala pa natagbaw sa pagkaadunahan.

“Anaron og hunaw ang kamot” – Undang na sa pagkahilabtanon.

“Dili makuot sa kumingking” – Bilat nga wala pa mapaslaki, walay kaagi, ug wala pa mahilabti; bilat sa bata.

“Mga Puti man gani, lagom og bugan” – Walay tawo nga gipalabi, tanang tawo sama ra nga gihulma sa Ginuo.

“Nanira og langob” – Naay bulawan kun bahandi nga tinago-an.

“Agi maorag duktor” – Dili masabtan ang sinuwatan.

“Usa ray luwag” – Nagbuhi nga gainusara.

“Nangnukos” – Nitambong og kumbira nga wa giinbitar.

“Hapit na maupos ang pa-ilob” – Padulong na moulbo ang kaspa.

“Gasinaw lang ang agtang” – Ki-atan.

“Gahi og ulo” – Dugay mopatuo, dili jud mopatuo.

“Nahapakan og piso sa agtang” – Gikasab-an kadiyot sa ginikanan.

“Nangugat og kinasaba” – Kasaba nga hilabihan kaisog.

“Binaboy og kasaba” – Kasaba nga hilabihan kaisog ug walay pugong-pugong.

“Nakaluhod sa asin/monggos” – Gisilotan pag-ayo sa ginikanan, mahimo sab nga matitikanon nga pagsabot kay ma-o man kini ang naandan sa kaniadtong panahon.

“Asin nga giitsa balik ngadto sa dagat” – Anak nga gisalikway sa iyahang ginikanan.

“Tagalog ray hawod” – Gibati og labihayng kaabugho, hilabihan nga pagkasuyaan (babaye) o pagkasuya-on (lalake).

“Bisan ang kinampay makagaba” – Bisag unsa kagamay sa sala makagaba gihapon kini.

“Lupig pa sa ungo/Nalupigan ang ungo” – Motungha og kalit nga walay pagpananghid.

Kinuha gikan sa:
https://tubagbohol.mikeligalig.com
https://www.wowsurigao.com
https://standardbisaya.blogspot.com/
USJR Cultural Studies
University of Mindanao