Ang Pagtuo nga Makatarunganon ug Tinuod Kahibalo-an ba?

        Daghang mga pagsulay ang nahimo sa bag-ohay nga miaging mga tuig aron mabungat ang kinahanglanon ug paigong saliganan alang sa pagkahibalo sa isa ka tawo sa mga hinatagang proposisyon. Ang mga pagsulay kasagaran ipagpakaingon nga mabutyag isip katumbas sa mosunod:

(a) Si S kahibalo nga P           

Kung gayod,               

(i) Ang P tinuod,

(ii) S nagatuo sa P, ug

(iii) S dunay pangatarongan sa pagtuo sa P.

Pananglitan, si Chisholm nagpatigbabaw nga ang mosumpay sunod mohatag og kinahanglanon ug paigong kondisyon alang sa kahibalo-an:

(b) S kahibalo nga P               

Kung gayod,                

(i) S modawat og P

(ii) Si S adunay hustong pamatud-an alang sa P,

ug

(iii) Ang P tinuod.

Si Ayer ninghisgut nga ang kinahanglanong ug pasigong kondisyon alang sa kahibalo-an kay ang mosunod:

(c) S kahibaw nga P               

Kung gayod,               

(i) P tinuod

(ii) Si S sigurado nga ang P tinuod, ug

(iii) S dunay katungod na masiguraduan nga ang P tinuod.

Akong lalisun nga ang (a) kapakyasan tungod ang mga kondisyun nga gipangbabaw niadto dili momugna og sigong kondisyon alang sa katinuoran sa pahayagan nga si S nasayran ang P. Managsama ra ang paglalis na magpasuta nga ang (b) ug (c) dili makalampus kung ang ‘dunay hustong pamatud-an nga’ o ang ‘dunay katungod na masiguradoan nga’ kay ilisdan og ‘anaa’y pangatarungan na tuohon nga’ sa sumusunod.

            Mosugod ko sa pagnotar og duha ka punto. Una, sa pagsabot na ‘pangatarungan’ sa diin si S dunay pangatarunganong pagtuo og P kay kinahanglanong kondisyon sa pagkahibalo ni S sa P, posible na isa ka tawo nga adunay katarongan sa pagtuo sa isa ka proposisyon nga sa kamaturoan dili tinuod. Ika-duha, sa bisan unsang proposisyon P, kung si S naa’y kataronganan sa pagtuo sa P, ug ang P mosangpot og Q, ug si S makahawid sa Q pamaagi sa lohikal na pagsayod gikan P ug angkonon ang Q isip sangputanan sa maong deduksyon, busa si S adunay pangatarongan na pagtuo sa Q. Kung iplastar kini sa halibut, karon akong ipakita og duha ka kahimtang na pananglit diin ang mga kondisyon nga gipangasoy sa (a) kay tinuod sa ubang mga pamahayag, apan hinuon sayop upud nga ang maong tawo nasayod sa pamahayag.

Kaso I:

            Handurawa pananglitan nga si Smith ug Jones ningaply og isa ka trabaho. Ug handurawa upud nga si Smith dunay lig-on na ebidensya alang sa mosunod na kondyangktibo proposisyon:

            (d) Si Jones ang tawo nga makakuha sa trabaho, ug si Jones naa’y napulo ka sinsilyo sa iyang pitaka.

Ang ebidensya ni Smith sa (d) kay kintahay tungod ang presidente sa kompanya nanigurado kaniya nga si Jones sa kadugayan ang mapili-an, ug nga siya, si Smith, nakaihap sa mga sinsilyo nga anaa sa pitaka ni Jones miaging napulo ka minutos. Ang proposisyon (d) moimplikar og:

            (e) Ang tawo nga makakuha sa trabaho kay naa’y napulo ka sinsilyo sa iyang pitaka.

Atung ipagpananglit kintahay na si Smith nakasuta ang pagimplikar gikan sa (d) padulong sa (e), ug modawat og (e) gikan sa pagpasikaran sa (d), nga diin duna siya’y lig-on nga ebidensya. Sa kining kahimtanga, si Smith klaro na naa’y pangatarungan sa pagtuo og (e) nga tinuod.

            Apan handurawa, napud, nga sa wala nasayran ni Smith, siya mismo, ug dili si Jones, ang makakuha sa trabaho. Ug, upud, na siya mismo dunay napulo ka sinsilyo sa iyang pitaka. Ang proposisyon (e) busa tinuod, apan ang proposisyon (d), diin gikan tinaghap ni Smith ang (e), kay di tinuod. Sa atung pananglitan, busa, tanan sa mga mosunod tinuod:

(i) (e) tinuod,

(ii) Si Smith nagatuo nga ang (e) tinuod, ug

(iii) Si Smith tuay pangatarungan sa pagtuo na ang (e) tinuod.

Apan managsama ra ang katin-awan na si Smith wala kahibalo nga ang (e) tinuod; tungod kung ang (e) tinuod isip sa kasayoran sa pila ka mga sinsiylo ang anaa sa pitaka ni Smith, samtang si Smith wala kahibaw pila ka sinsilyo ang naa sa iyang pitaka, ug siya nagasalig sa iyang pagtuo sa (e) gumikan sa ihap sa sinsilyo sa pitaka ni Jones, nga kaniya nasayup og tuo na ang tawong makakuha sa trabaho.

Kaso II:

            Atung damhun kintahay na si Smith adunay lig-on na pamatud-an sa kining pahayag:

            (f) Si Jones nagatag-iya og isa ka Ford.

Ang ebidensya ni Smith tingali gikan sa handumanan ni Smith na sa tanang higayon sa una nagtag-iya og sakyanan, ug kini pirmi Ford, ug nga si Jones ninghanyag ni Smith og sakay samtang naa sa Ford.  Karon, ato sang handurawon nga si Smith dunay laing higala, si Brown, nga kung asa karun wala niya nahibaw-an. Mingpili si Smith og tulo ka mga ngalan sa lain-laing lugar sa panalagma ug ningtukod sa kining mosunod na tulo ka proposisyon:

(g) Igo si Jones nagatag-iya og Ford, o si Brown tua sa Boston;

(h) Igo si Jones nagatag-iya og Ford, o si Brown naa sa Barcelona;

(i) Igo si Jones nagatag-iya og Ford, o si Brown naa sa Brest-Litovsk.

Ang matag isa sa maong mga proposisyon gi-implikar gumikan sa (f). Handurawa nga si Smith nakaamgo sa pagkasunod sa niining matag usa ka proposisyon na iyang gipangtukod gumikan sa (f), ug mipadayon og angkon ang (g), (h), and (i) sa pasikaran sa (f). Si Smith sakto nga mingtaghap sa (g), (h), ug (i) gikan sa proposisyon diin naa siya’y lig-on na ebidensya. Si Smith, busa, dunay katibuok-ang pangatarongan sa pagtuo sa niining tulo ka mga proposisyon. Si Smith, alangan, walay pagkasayod kung asa gayod si Brown.

Apan handurawa karon nga aduna pa’y duha ka mga kondisyon. Una, si Jones wala nagatag-iya og isa ka Ford, apan sa karong kahigayona nagdrayb og rentadong sakyanan. Ug ika-duha, sa labing dakung kasulagmaan, ug sa wala inilhan ni Smith, ang lugar nga gihisgutan sa proposisyon (h) nahitabong tua didto diay si Jones. Kung ang kining duha ka kondisyon magpabilin mahulog na si Smith wala kahibalo nga ang (h) kay tinuod bisan kung

(i) (h) tinuod,

(ii) Si Smith nagatuo nga ang (h) tinuod, ug

(iii) Si Smith dunay pangatarongan sa pagtuo nga ang (h) tinuod.

  Ang kining duha ka mga pananglit magpakita nga ang kahulugan sa (a) wala nagpabutyag og paigong kondisyon sa pagkahibalo sa usa ka tawo sa usa ka proposisyon. Ang katumbas na mga kaso, sa haom nga pag-usab, mahusto-an og pakita nga ang mga kahulugan sa (b) ug (c) wala upud ani.

Wayne State University

June 1963

EDIT(24Oct2017):

VISIT https://www.facebook.com/kataliyun TO SEE MY OTHER TRANSLATION PROJECTS 

For further inquiry, my email is: kataliyun@gmail.com /or/ christophers.fernandez@yahoo.com