Sulat (Ikaduhang Yugto)

-eden mamac

Lakbit Saysay:

Sa unang yugto, akong gisugid kaninyo akong mga pinalanggang magbabasa ang unod sa sulat nga akong nakaplagan. Ug sa inyo nang nasayran, akong nadiskobrehan nga usa kini ka loveletter nga ginama gikan sa usa ka gihinganlan ug Ruben ngadto sa iyang gikaibgan nga si Rose. Akoa ug inyo usab mamatikdan nga puno kaayo sa emosyon ug mabati gayud ninyo ang paningkamot ni Ruben nga makasulat ug ininglis nga loveletter aron lang pansinon ni Rose.

Siguro, uban kanako, kamo usab nakapahiyom sa unod sa mao nga sulat nga nagpadayag ug gugma gamit ang bali-bali nga iningles. Dili sa panaway o sa pag biay-biay, atong makita nga wala gayud intawn grado si Ruben apan si Rose graduhan. Sa kadaghan sa pinapasan, atong mabatyag nga pursigido ug gigahinan gyud ug oras sa ulitawo ang pagsulat aron masakmit ang atensyon sa dalaga.

Sumpay….

Sayo kami gibuhi-an niadtong mga panahona kay mibisita ang Pediatrician nga alumni sa among eskwelahan aron paghatag ug mensahe. Maila gyud nimo nga datu ug kaliwat si Dra. Manlapas sa iyang pamanit, bisan paman sa iyang pangidaron. Mapasalamaton ako nga dali ra nahuman ang mensahe sa doktora kay sayo kami makauli. Dimalas lang nako atong adlawa kay nasugu-an man ako sa paglimpyo sa among maestra.

Lisod kaayo kung supakon, maong sugut nalang.

Ug tuud man, human sa akong pagbasa sa sulat, akoa na untang pil-on pagbalik ang maong papel aron ipakita sa akong mga klasmit nga bugal-bugalon, sa dihang akong namatikdan nga aduna pay nahisulat sa likod nga bahin niini. Mitisngi ako kay nagtuo ko nga naa pay sumpay ang loveletter. Dali nako gihikyad pagbalik ang sulat aron sa pagbasa sa likod. Wala na ako makabantay nga hinay nang nawala ang akong tisngi sa dihang ako na nga nabasa ang sulat sa likod.

Sa akong nahinumduman, ang sulat nagkanayon:

August 4, 1979

Dear Alice,

Inday kumusta na kamo ug sa imong manghud?

Hinaot nga buligan ra ang akong mga pag-ampo nga naa ra kamo sa mga maayong kahimtang sa kanunay. Para hinumdom, ikalima na karon ka tuig sumad sa pagpanaw ni nanay nato sa bukid.

Naa namo balita ni tatay day?

Tabangi lang ko ninyo sa pag-ampo nga makat-on ra siya pagdawat sa kamatayon ni nanay ug nga magkahiusa kita pagbalik isip pamilya.

Naa na diay ko karon sa siyudad napadpad inday. Lima napud ka tuig human nakabalik ko pag-eskwela. Gipa eskwela man ko ug night sa akong bag-o nga mga amo. Naswerte lang pud ko nga maayo kaayo ug gawi ang nakasagop kanako. Mikuha man ako ug placement test ug nakapasar ko para 3rd year highschool. Maningkamot lang ko nga makalampos. Ug sa saktong oras panguhaon tamo uban ni Inday Isabel.

Taas kaayo ang ambisyon para sa ako ang akong bag-ong amo karon inday. Ingon pa niya nga tagsa ra daw kaayo ang akong klase nga pagkabata. Maayo unta ug dili mausab. Sukad nga milayas ako palayo sa nagsagop nako sa una, nabalikan ako sa paglaom. Sa karon, makakaon na ako sa saktong oras ug makapahuway ug igo igo. Dili lagi kaayo daghan ang ganahan sa ako kay taga bukid lagi kuno ako ug walay grado. Pero akong ipamatuod sa ila nga sayop sila.

Samot na karon nga napun-an ang akong inspirasyon. Pero lisod pa kaayo sa pagkakaron, paet gyud ning kuwang ta sa grado, pirme lang ta biay-biayon ug dili pansinon.Maglisod pa ta sa atong ininglis. Pero ayaw lang mo kabalaka ni Sabel day, kanunay mo nga naa sa akong huna-huna. Antosa lang usa ninyo kung unsa atong kalisod karon. Kabalo ko nga galantaw ra si mama sa ato-a.

(Dinhi niining dapita tulo ka pat-ak nga daw tulo sa uwan ang nakapapughaw sa mga letra)

Dinhi nalang kutob Inday ug hangtod sa sunod napud nako nga sulat. Ayaw lang mo kabalaka ngari nako. Ug ayaw lang mo kagool kung dili mo makabalos sa akong sulat. Ma-asenso lang ko puhon, paeskwelahon tamo ug tiwas. Mangutana lang ko ni manong Lino sa inyong mga kahimtang. Sultii lang siya kung aduna moy gusto ipadangat sa ako-a.

Amping kamo pirmi..

(Dinhing dapita puros kinarasan ug bolpen apan maklaro pa ang uban letra. Sa ako lang mabasa kini nagkanayon..)

P.S. Sorry kaayo…. dugay …na ako nga wala… sulat. Nagpaabot ….naay taga ato …siyudad… uli sa bukid aron ipamalihug nako ….sulat. Basin…sun.d… bulan ako ni m…dala ni Noy Lino … kaila ni tatay sa pikas br..yo….ato.

Ang inyong maguwang,

Ruben

Nagsagol ang akong gibati pagkahuman nako ug basa. Nakadesidar ako nga dili na ipakita pa sa akong mga klasmit ang akong nakaplagan nga sulat.

Nakonsensya ako.

Kalit nawala ako sa oras nga milabay ug nakadungog nalang ako nga mitilaok na ang manok nga hinipos matag alas 5 sa hapon sa luyo sa eskwelahan. Mibarug ako nga binhod ang mga tiil apan ang huna-huna nagpabilin sa sulat.

Dili malimod ang gibating kagool ug kalooy sa sitwasyon ni Ruben nga sa akong kwenta- kwenta pareha sa akong pangidaron niadtong tungura sa iyang paghimo sa sulat. Nawagtang lang sa akong huna-huna ang kabahin sa sulat sa dihang nakahinumdum ako sa gitugon sa akong nanay nga magpalit ug tambal nga medicol ug sirogan para sa sakit sa ngipon sa duol nga botika kilid sa among eskwelahan inig pauli.

Inila kaayo ang mao nga botika nga silbing extension sa klinika sa tapad. Gitawag to namo sa una nga [ribbon2x pharmacy] , tungod sa logo sa botika nga pormang ribbon. Pirmi namong kantiyawan ang pharmacist nga tigbaligya kay wala pa man mauso ang mga ngalan sa lalake nga ingalan sa mga babaye sa una. Bakikaw kaayo litokon ang [Miss AL], kay naa pa gyud koy klasmit sa una nga ginganlan ug Allan, inanggaan ug [AL ]sa among mga kauban.

Apan niining tungora, nag-inusara nalang ako sa pagpauli kay naabtan man ako ug kilom-kilom sa paggawas gikan sa eskwelahan. Pagkahuman nako ug dawat sa sukli gikan ni Miss AL, nangomedya pa ako sa akong pagpangutana nganong ribbon ang simbolo sa ilang botika.

Mipahiyom siya nga mitubag,“Simbolo man kana sa gugma undo. Sa ordinaryong mga mata yanong ribbon kung inyong tutukan. Apan sa mga nakahibalo simbolo kana sa gugma.”

Wala ako mitoo sa tubag ni Miss AL kay kahibalo ako nga komedya ra iyang tubag.

“Aww mao bah, simbolo gyud diay sa gugma”, bawos pud nako nga pinakatawa.

Apan kalit misagbat si Miss AL, “Bitaw dong uy, mga pangalan bitaw kana sa tag-iya sa parmasya.”

Samot nga wala ko mitoo. Gawas nga walay letrang porma ug ribbon, mga pangalan pa gayud kuno-meaning daghan diay ang tag-iya.

“Binuang ka nganha Miss AL oy!”, dali nako nga tubag. Makig-estorya pa unta ako apan naputol, sa dihang gitawag si Miss AL.

“ Inday Alice! Gitawag kang Doc, Inday…ipadala kuno ang tambal nga iyang giresita sa pasyente ganina, Inday”, pulong pa sa tingog nga gikan sa luyo.

“ Ako nang gihatod Nang!, Ingna si manoy nga naa sa iyang lamesa! Manira napud ko karon taudtaud kay nagpaabot si mama”, tubag pa ni Miss AL.

Ug daling milipot sa luyo si Miss AL nga wala natapos ang among estorya. Nakadesidar nalang pud ako nga mulakaw hangtod sa parking sa mga traysikol kay wala na may sikad nga milabay niadtong tungora.

Sa akong paglakaw, milabay ako sa sumpay nga klinika sa parmasya ug akong nabasa ang nakasulat sa pultahan. “DR. R. MANLAPAS, M.D., ug sa ubos DR. R. CHIU-MANLAPAS, Pediatrician”

Nakahuna-huna ako nga kahayahay basad sa banag asawa nga pulos doktor unya naa pa gyud botika ug clinic. Sa atubangan sa clinic adunay giparada nga sakyanan diin may usa ka estudyante sa kolehiyo nga minaog. Sa akong tanto estudyante kini sa medisina tungod sa iyang uniporme. Miliraw ang akong mga mata sa nameplate sa iyang dughan. Nakatatak, “I. Manlapas”.Akong pagtoo basin anak to sa doktor.

Pastilang kulbaa pamilyaha!

Sa dihang nakasakay na ako sa traysikol, nalingaw ako sa paglingi-lingi sa naagian sa palibot. Wala gihapon mawala sa akong hunahuna ang kabahin sa sulat nga akong nakaplagan nianang pagkahapon. Nakapanghinoktok ako sa akong halawom nga handuraw kung naunsa na kaha ang tag-iya sa maong sulat.

Kalit akong nahigmata sa akong nakita sa side mirror sa traysikol. Dihay milabay nga ambulansya ug sa akong nakita sa salamin, adunay kalit nga bul-ug sa ideya nga mikatap sa akong utok.

Nakaingon ako sa akong kaugalingon, “Dili kaha?!!!...”

Ug daling bulikat nako sa sulat nga gisuksuk nako sa bulsa sa akong polo. Daw susama sa scanner ang akong mga mata nga daling misubay sa sulat nga akong gibasa.

Mao kini ang mga panghitabo nga nakapahigmata kanako, sa sulod sa akong utok:

Ambulansya---kung imong tan-awon ang letra sa sakyanan, binale pagkasulat, apan kung imong tan-awon sa salamin mabasa nimo ug sakto. Kini mao usab ang nahitabo sa logo sa botika…

Logo sa botika---adunay simbolo nga pormang ribbon apan kung imong tutukan, duha ka letrang “R” ang gitapad nga bali-bali sa wala ug tu-o. Ingon pud si Miss AL nga simbolo sa gugma ug ngalan sa tag-iya.

“Dr. R. Manlapas ug Dr. R. Chiu-Manlapas”, hagawhaw nako dala ang kakulba sa posibleng koneksyon sa sulat ug sa doktor.

Ruben ug Rose!

Kining mga ideyaha ang nagtukmod kanako sa pagtoo nga si:

Ruben(naghimo sa sulat)= Dr. R. Manlapas(doctor)

Rose(naibgan ni Ruben)= Dr. R. Chua-Manlapas(asawa ni Ruben)

Alice(manghud ni Ruben sa bukid)= Miss AL(parmasista)

Isabel(manghud ni Ruben ug Alice)= I. Manlapas(estudyante sa medisina…abi nako anak ni Ruben)

Gibati ko ang kainit sa akong dughan sa akong mga napormang kungklusyon.

Bisan pa man ug nagboot-boot lamang ako sa akong mga gihuna-huna, dako ang akong pagtoo nga may kalambigitan gayud ang sulat sa mao nga mga tawo-labaw pa ni Ruben, aka, Dr. R. Manlapas.

Nalipay ako nga bisan paman di-ay sa iyang sitwasyon, iya gayud nga naangkon ang iyang mga damgo ug natuman ang saad sa iyang mga manghud. Maka-imagine lang ako sa hitsura ni Dra. Rose kung iya pa nga nabasahan ang iningles nga loveletter ni Dr. Ruben.

Dili siguro sugtun!

Apan iyuna pa… Wala ta kahibalo ug basin nahatag ni Ruben ang sulat nga maoy nahimong yawe sa ilang pagminahalay.

”Bitaw sa! Mibisita man diay si doktora sa eskwelahan ganina, basin natagak ni sa iyang pagpauli agi sa manggahan sa eskwelahan”, akong pagpamugos sa akong kaugalingon.

Pastilang lipaya nako sa akong nadiskubrehan.

Apan kalit napawng sa dihang akong nahinumduman ang kataposang mga pulong ni Miss AL nga nagkanayon, “ Manira na ko karon kay nagpaabot si mama.”

Dili gayud diay siguro mao!

Grabe lang gayud siguro ang akong imahinasyon dala sa akong panghinaot sa maayong hantunganan sa sulat ni Ruben.

Atong matiman-an nga dugay na nga mipanaw ang mama ni Ruben base sa iyang sulat. Mao nga dili posible nga sila ang pamilya ni Dr. R. Manlapas kay nagpaabot man ang ilang mama sa ilang sayo nga pagpanira ug pagpamauli. Mibalik ug tabon ang dag-om sa kalibog, kaguol ug kahingawa. Ako nalang gipanghinaot sa akong kaugalingon nga naa na karon sa maayong estado sa kinabuhi si Ruben kuyug sa iyang mga manghud. Mapasalamaton na kaayo ako nga akong nasayran ang kaagi sa usa ka tawo nga nakigbisog luyo sa pagsuway sa kinabuhi. Mihatag kini kanako ug talagsaong kalagsik ug inspirasyon sa akong pagtuon ug maayong panglantaw sa kaugma-on.

Ug sa wala damha, naabot ako sa tungod sa among balay mga pasado alas siyete sa kagabhi-on. Daling gikuha ni nanay ang tambal nga gitugon ug ang resibo sa botika. Nahibulong ako sa gipangutana ni nanay sa ako-a. “Wala na diay lain?,” pangutana ni nanay.

“Mao raman na imong gisugo nay!”, pinabundak ko nga tubag sa iya.

Murag nangluod nga misulod ug balik si nanay sa among balay. Naglibog ako kung ngano nag-iningon ato akong inahan nga wala man unta akoy nalimtan. Ulahi na nako nahinumduman sa dihang pagsulod nako sa balay adunay dakong cake nga gihanda sa lamesa.

Napatik ang mga letra, “Happy Birthday”.

"Patay!", pulong ko sa akong kaugalingon.

Pwerteng limota nako nga birthday man diay sa akong nanay. Mao diay nga nanglu-od. Pwerteng laguta nako sa akong kaugalingon.

Gitan-aw ko sa pagbalik ang kalendaryo ug sa walay duha-duha, Agosto 4 gayud!  Dili malalis, pwerte gyud nako sayopa.

Naghunahuna dayon ako kung unsa-on nako nga mapauli-an akong nanay. Nakadesider ako nga ipakita ug i-estorya ang sulat nga akong nakit-an aron makalimot si nanay sa akong sipyat.

Pagbukhad nako sa sulat, nanlimbawt akong balhibo sa dihang mitambad ang petsa nga gisulat ni Ruben sa likod sa iyang sulat.

“August 4, 1979! Ikalima ka tu-ig sumad sa kamatayon sa iyang mama!

Gaulpot-ulpot akong kasing-kasing sa akong nadeskobrehan. Mao diay nagdali sila panira….nagpa-abot diay ilang mama…sa menteryo!

Tayming pa gayud kadtong adlawa nga birthday sa akong nanay. Nalimot pa gayud ako. Nalipay ako nga nagu-ol. Wala ako makasabot sa akong gibati. Nalipay ako kang Ruben ug sa kaanindot sa iyang estorya.

Apan naguol ako sa akong nahimong sala ug kadanghag nga wala hatagi ug importansya ang akong inahan.

Pareha kami ni Ruben nga gipaabot sa among mga mama niadtong adlawa.

-eden mamac