By Sator P. Apoyon
Davao City

The Cebuano (Bisaya Language), as a lingua franca in Central Visayas and Mindanao, is bedeviled by a lot of negative factors for its growth in the New Millennium.

Among the causes of the anemic stride of the language, popularly known as "Sinugboanong Binisaya", are the disparity in numbers of media outlets between Tagalog and Cebuano, radio and television programming imbalance, apathy of the Cebuano-speaking people themselves to nurture the Lapulapu tongue—and Filipinization.

As of the present, only Bisaya Magazine, one of the publications of the Manila Bulletin Publishing Corporation, has remained as the major absorber of literary and poetry outputs of Cebuano writers.

Her rivals in the industry—Lamdag, Alimyon, Silaw and Bag-ong Suga -- have been dead many, many years ago.

Ako'ng gipalingkod si Noy Lito kay gikapoy na siya'g barog. Usa na ka Senior Citizen si Noy Lito, 94 na ang katuigan. Pagkahuman, ako'ng gihinlo ang talad tungod sa gakampat nga mumho kay takna atol pagkahuman sa paniudto. Gabagulbol si Noy Lito tungod kay ang mga batan.on karong panahona kanunay na lang gakalas.kalas, wala na mahatagi'g importansya sa pag tigom og dagitab ug pagkaon. Nakahinumdom pa siya sa katong mga adlaw'ng kawad.on sa iyahang mga ginikanan, kay tungod sa panahon sa gubat batok sa mga Hapon.

Ngano man nga kining mga pulahan (rebelde nga NPA kon sa Ininglis) hadlok man kaayo sa pagpasikway sa pinulongang Pilipino kun Tagalog? Kay kini man gu'ng mga Pulahan, ang ilang leader o tig gama kay usa ka Tagalog. Samtang dugay na'ng nahanaw ang mga pulahan ngari sa Sugbo, tu.a pa'y mga dapit sa Kabisay.an ug Mindanaw nga duna'y nahabiling mga pulahan. Ilahang gikahadlok nga mawagtangan sila'g suporta ngadto gikan sa mga Tagalog.

"What is the Philosophy of Law?"

John Finnis, in The American Journal of Jurisprudence 59 no. 2 (2014), 133–142.

[Translated. See attachment]

"Gimingaw sa Payag"
by. Novong Olor

#OFW

Bata pa ako niadtong mibiya sa bata pang unod sa akong pagbati,
Di matino ang hingpit nga hinungdan, sa inyong mga kamot ako mibuhi.
Dinhi ning yutang langyaw,
Nanimpad, naninguha giantos ang labing kmingaw.
Bugtong laraw kahataga'g kahapsay, kalinaw og tambal ang atong kauhaw.
Adlawng tanan Handumon mga hapuhap ning kasinkasing, hugot mong mga gakos og halok sa akong mga aping.
Daw dugsaw, mga luha midagayday duyog sangpit sa akong mga binhi,
Uban sa tiyabaw sa panaw ko sila nagdumili.
Ihap-tuig natigum ki'ng mga pagbati,
Naghandom sa higayon sa akong pagpauli.
Oh pinalangga, hapit na mahilom mga danguyngoy ning atong mga dughan,
Ang Gidamgo tang pangandoy hapit na matuman.
Gamay na lang pag antos akong pagabun-on,
Hinam sa imong pag amuma usab ko nang maangkon.
Haduol na haduol na, yutang tinabnan sa akong pagkatawo,
Usab ko nang mahanggab, alimyon sa imong gininhawa'g, tubod sa akong mga garbo.

Naa'y langyaw nga nangutana nako, ngano daw mas bansay pa ko muIninglis kaysa sa Tinagalog. "Unsaon man, kay sa lunang Bisaya man ko natawo bisa'g dili ko usa ka Bisaya," (ang tinuoray nga hinisgot kay gisulti sa Ininglis, gihubad lang kini sa Binisaya) mao kadto akong rason ngadto kaniya. Apan, galibog ang langyaw kay lagi...Filipino ra man kaha ko..? Naluoy kong gatan.aw sa langyaw nga siya gatuo sa sayop, apan ihas sa kamatuoran. Ako siyang gipasabot nga ako, dili Bisaya kay akong inahan taga Quezon ug ang iyahang kaliwat kay Tagalog. Ang akong amahan, kay usa ka langyaw ra sad, apan ang akoang pinulongang natawhan kay Binisaya.

“HOY, kaligo na intawon, Dong, kay katamnan na og sibuyas nang agit-it sa imong liog!”

Kon makadungog ka nga sultihan og ingon niana sa inahan ang iyang anak, lagmit makasabot dayon ka nga labihay nang bulingita sa bata. Aw, kon hunahunaon dili man gyod tingali mahitabo nga bisan unsa pa kabaga ang agit-it mahimo na kining tamnan og sibuyas. Sihag nga nanghinobra ra ang maong pagka sulti. Apan ang ingon niini nga pagpahinobra (exaggeration sa Iningles) nga pasumbingay (figure of speech) sagad nga gamiton sa nga panultihon o pagsulat aron paghatag og kabug-aton (emphasis) sa buot ihulagway o ipasabot.

Talamdagan
Intercalate - uswà
Quotient - lapà
Pleiades - amupulo
Schedule - aguhon
Dates - tu.igan

Pamuhonan
Stock Market - gahintip.ig
stocks - tip.ig
Supply&Demand - kinahagas
dividend (share) - hilas
upward trend (bull) - ilogunay
basing (flat base) - tulganay
downward trend (bear) - paulihay
cryptocurrency - agapi
value - nahut

Inihap
product (multiplication) - abót
multiplicand - tigpilô
fraction - sipák
addend - tingbonon
subtrahend - tigkuhà
divide - bahin
dividend (result of division) - binahin

Kinuha gikan sa/ni;
- Alejandro Kahigay
- Edgar S. Godin
- Jes Velarmino Tirol
- University of Bohol
- University of Cebu
- USJR College of Commerce

[A]duna; [A]ni.a; [A]naa

[Su]sama

[Ma]mahimo

[ka]nimo, [ka]namo, [ka]nako, [ka]nato, [ka]nila

Inyo[ha]
Ato[a]
Ako[a]
Ila[ha]
Kini[a]

[Ni]ini
[Ni]ana

Na lang:
Kana [na lang] ang nabilin.
Ma.o [na lang] ba ni ang inyong panan.aw dinhi [ka]nako?

Diay:
Nangadto [diay] mo?
Tagpila [diay] na?
Mahimo [diay] na?
Dili man [diay] na mahimo.

Ba, ang ba gamiton ra sa linigdong nga mga pangutana:
[A]duna [ba] moy kulgit?
Mao [ba] ni?
Tinuod jud [ba] kaha na?
Nibalik na [ba] ang dagitab?

Ang akong hunahuna ug agi'g komento niini nga hisgutanan, kinahanglan nga sundon gayud nato ang mga pulong nga anaa sa diksyonaryo o kapulongnan. Kay sumala sa akong kasinatian sulod sa 16 na ka tuig isip usa ka tighubad (translator), tighusto (proofreader) sa mga pinulongang Iningles, Cebuano, Tagalog ug Hiligaynon sa akong mga kliyente sa 18 ka mga nasud sa tibuok kalibutan, dili mahimo nga adunay usa ka titik sa pulong nga sayop sumala sa diksyonaryo kay dili gayud kana nila dawaton.

Ang trabaho sa usa ka tighubad ipasa kana sa kliyente ngadto sa laing tighubad nga dili nimo kaila, ug kon daghan kini og sayop, taktakon ka sa trabaho sa imong kliyente. Mahimo usab nga kanimo ipadala ang trabaho sa ubang mga tighubad aron kini hustohon, busa maka-uulaw kon ang imong trabaho daghan kaayo'g sayop nga titik, gawas nga mataktak ka sa trabaho.